İŞÇİNİN PARASAL HAKLARI NELERDİR?

İşçi ile işveren arasındaki iş akdi çeşitli sebeplerle sona erebilir. İşçinin ölümü, tarafların anlaşması ve belirli sürenin dolması iş sözleşmesini sona erdiren genel nedenlerdir. İş sözleşmesi taraflardan birinin tek taraflı feshi ile de sona erebilir. İşveren tarafından iş akdi feshedildiğinde yani işçi işten çıkartıldığında işçinin birtakım hakları doğar. Bu haklar uygulamada ve işçiler arasında genel olarak tazminatlar olarak adlandırılır. Çeşitli tazminatlara ve alacaklara işçinin hak kazanabilmesi için sağlaması gereken şartlar olduğu gibi hukukumuzda bu hakların elde edilebilmesi için sıkı usuli prosedürlerin işletilmesi gerekir. İşbu nedenle iş yargılamasında avukatın yardımı işçinin haklarına kavuşmasında kritik rol oynamaktadır.

KIDEM TAZMİNATI HAKKI

İşçinin en temel haklarından biri kıdem tazminatıdır. İşçi iş yerinde 1 yıl ve daha uzun süredir çalışıyor ise kıdem tazminatına hak kazanır. Bu noktadaki en büyük hata kıdem tazminatının yalnızca sene devirleriyle artıyor sanılmasıdır. Fakat bu yargı hatalıdır. Kıdem tazminatı hesaplamalarına 1 yıldan sonraki her gün dahil edilir. Ayrıca iş hukuku yargılamasında talepten fazlasına hükmedilemeyeceğinden tazminatlara esas alınacak işçi ücreti dava eden tarafça iyi bilinmelidir. Bu hususlar göz önünde bulundurulduğunda bir avukata başvurulması işçi açısından olası hak kayıplarının önüne geçecektir.

İşçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi noktasındaki en önemli husus iş akdinin nasıl feshedildiğidir. Bu noktada hangi şartlarda işçinin kıdem tazminatına hak kazandığı hangi şartlarda ise işverenin haklı nedenle feshi yoluna başvurması sebebiyle hak kazanamadığına dikkat edilmelidir.

İşçi haksız bir nedenle işten çıkartılmış ve 1 yıl ve daha uzun süreli bir çalışması mevcut ise kıdem tazminatı alabilir. Bu tür bir durumda işçi kıdem tazminatını elde etmek için dava açabilir. Dava zamanaşımı süresine riayet edilmeli ve 5 yıllık dava zamanaşımı aşılmamalıdır.

İHBAR TAZMİNATI HAKKI

İşçi işten çıkarılacağı zaman kendisine bildirim yapılır. İşçinin kıdemine göre yapılan bu bildirimin süresi değişiklik gösterir. Bu ihbar sürelerine, kanunda yazdığı şekilde uyulmadığı zaman işçi ihbar tazminatına hak kazanır.

FAZLA MESAİ ALACAĞI

Fazla mesai alacağı işçi açısından en önemli haklardan birisidir. Unutulmamalıdır ki fazla

mesai alacağının talep edilebilmesi için iş akdinin sona ermiş olması gerekmez. Fazla mesai alacağı iş akdi devam ederken talep edilebileceği gibi sona erdikten sonra da talep edilebilir. Genellikle işçinin parasal alacaklarından en yüksek miktarlı alacak kalemi fazla mesai olmaktadır. Haftalık 45 saati aşan çalışma fazla mesai olarak tanımlanır. İşçinin bu şekilde fazla çalışması rızası olması şartıyla mümkündür ve işveren bu fazla çalışılan süreler için işçiye normal çalışma ücretinden daha fazlasını vermek zorundadır.

Ülkemizde az sayıdaki kurumsal firma dışında işverenler fazla mesai ücretleri ödememektedir. Yasal olarak tutulması gereken bordrolar tutulmamakta veya usulsüz tutulmaktadır. İşyerinde çalışan işçiye de bu belgeler okutulmadan imzalatılmaktadır. İşçiler açısından fazla mesai alacağına dair ispat faaliyetinin nasıl olacağı merak konusudur. Bu hususta güncel Yargıtay Kararları ve Bölge Adliye Mahkemeleri ilamları incelendiğinde ispat faaliyetinin nasıl yapılacağı açığa kavuşmaktadır. Özellikle fazla mesai alacağı bakımından bir avukat yardımı almak olası hak kayıplarının önüne geçecektir.

YILLIK İZİN ÜCRETİ HAKKI

İşçi çalıştığı sürelerde yıllık izinlerinin tamamını ya da bir kısmını kullanmamış olabilir.

Yıllık izin süresinde çalışan işçi kullanmadığı yıllık izinlerin karşılığı olarak ücrete hak kazanır.

İşçinin yıllık izne hak kazanabilmesi için en az bir yıllık kıdeminin olması gerekmektedir. Yıllık

izin alacağına esas ücret fesih tarihindeki ücrettir. İşveren işçiye yıllık iznini kullandırdığını ya da ücretini ödediğini yazılı belgeyle ispat etmek zorundadır.

Yıllık izin süreleri:

• Bir yıldan beş yıla (beş yıl dahil) kadar kıdemi olan işçiler 14 gün,

• Beş yıldan fazla on beş yıldan az kıdemi olan işçiler 20 gün,

• On beş yıl ve üzeri kıdemi olan işçiler 26 gün yıllık izne hak kazanırlar.

On sekiz yaşın altındaki ve elli yaşın üstündeki işçilerin yıllık izin süresi yirmi günden az olamaz.

Yıllık iznin ispatı konusunda ispat yükü işverene aittir. İşverenin belge sunar ise ispat yükümlü taraf işçi olacaktır. Bu noktada işverenin sunduğu belgelerin ispat kuvveti değerlendirilmeli ve buna göre bir ispat faaliyetine girişilmelidir. Bu noktada yerleşik yargı içtihatları ışığında hareket edilmelidir.

ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİL ÜCRETİ HAKKI

Ulusal bayram ve genel tatil günleri:

• 1 Ocak,

• 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı,

• 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü (işçi bayramı),

• 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı,

• 15 Temmuz,

• 30 Ağustos Zafer Bayramı,

• 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı ve

• Dini bayramlar.

İş sözleşmesinde aksine hüküm olmadığı takdirde işçi, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışmak zorunda değildir. UBGT günlerinde çalıştırılan işçi ne kadar çalıştırıldığına bakılmaksızın bir günlük ücret alacağına hak kazanır.

Ulusal bayram ve genel tatil ücretlerinin istenmesine ilişkin hak beş yıllık zamanaşımına

tabidir.

HAFTA TATİLİ ÜCRETİ HAKKI

İşçiye belirlenen iş günlerinde çalışmış olması koşuluyla yedi günlük zaman dilimi içinde en az bir gün (kesintisiz yirmi dört saat) dinlenme verilmesi İş Kanunu uyarınca zorunludur.

Hafta tatilinde işçi çalışmasa bile bir günlük ücrete hak kazanır. Eğer işçi hafta tatilinde çalışmışsa bir günlük ücrete ek olarak günlük ücretin yüzde elli fazlasını da hak eder; yani hafta tatilinde çalışan işçi iki buçuk günlük ücrete hak kazanır.

ASGARİ GEÇİM İNDİRİMİ HAKKI (AGİ)

Asgari geçim indirimi işçilere uygulanan bir vergi indirimidir. 2007 yılından beri işçiye işveren tarafından devlet adına ödenen bir paradır ve işverenin gelir vergisinden düşülür. Bu gelir vergisi indiriminin tutarı; işçinin medeni durumuna, evliyse eşinin çalışıp çalışmamasına ve varsa çocuk sayısına göre değişiklik gösterir. Asgari geçim indiriminin her ay ücretle beraber nakden ödenmesi gerekmektedir; ödenmediği taktirde işçi bu alacağını kıdem tazminatı ve diğer işçi hakları ile birlikte işverenden talep edebilir.

AGİ denilen bu ödeme 1 Ocak 2022 itibariyle yürürlükten kaldırılmıştır. Fakat bu dönemden önce çalışılan kısım için ödenmeyen AGİ tutarları istenebilir.

Yukarıda izah edilen parasal hakların bir kısmına iş sözleşmesi devam ederken hak kazanılırken bir kısmına iş sözleşmesi sonlandıktan sonra hak kazanılır. Bu haklara ilişkin zamanaşımı süreleri de farklılık göstermektedir. Ayrıca zikredilen alacaklar bakımından yapılacak ispat faaliyetinin hangi esaslara dayanılacağı, hangi belgelere karşı ne tür ispat faaliyetinde bulunulması gerektiği de uzmanlık gerektiren bir konudur. İş sözleşmesi boyunca güçsüz bir konumda bulunan işçinin elindeki belgeler eksik olabilir. Zorla imzalatılmış belgeler işveren tarafından saklanıyor olabilir. Bu gibi durumlarda nasıl hareket edileceği konusunda bir avukata muhakkak başvurulmalıdır. Aksi halde işçi yasal haklarından mahrum kalmakla karşı karşıya gelebilir.

İş sözleşmeniz sona ermiş olsa da olmasa da haklarınızı aramak istiyorsanız dava

öncesi, dava sırası ve dava sonrası süreçlerinizin en güvenilir şekilde işletilmesi için bizimle

iletişime geçebilirsiniz.